Την περασμένη Πέμπτη το βράδυ οι επιβάτες της απογευματινής πτήσης από την Αθήνα στην Μπρατισλάβα, όταν έφτασαν στον προορισμό τους, βρέθηκαν μπροστά σε μία νέα πραγματικότητα: έλεγχος διαβατηρίων για όλους παρά το γεγονός ότι η μετακίνηση αφορούσε δύο χώρες-μέλη του χώρου Σένγκεν.
Τα δεδομένα έχουν αλλάξει εξάλλου σχεδόν παντού στην ΕΕ. Η πολιτική των ανοιχτών συνόρων, που αποτέλεσε μια κατάκτηση της ενωμένης Ευρώπης έχει ουσιαστικά καταργηθεί από τη στιγμή που συγκεκριμένα κράτη έχουν αποφασίσει να επαναφέρουν αυστηρούς ελέγχους άμεσους ή έμμεσους στις πύλες εισόδου, είτε αφορά αεροδρόμια, είτε λιμάνια.
Το παράδειγμα της Σλοβακίας ήταν πιο ξεκάθαρο σε σχέση με άλλα στην ευρύτερη περιοχή. Οι πολίτες της ΕΕ περίμεναν στην ουρά για να επιδείξουν το σχετικό έγγραφο, ταυτότητα ή διαβατήριο στους αρμόδιους αστυνομικούς.
Στην Αυστρία ή ακόμα και στην πιο συντηρητική Ουγγαρία, οι σχετικοί έλεγχοι πραγματοποιούνται με μεγαλύτερη διακριτικότητα κατά την έξοδο των ταξιδιωτών και όχι δομημένα.
Σε κάθε περίπτωση, η συγκεκριμένη εξέλιξη προκαλεί απογοήτευση σε όλους τους οπαδούς της ευρωπαϊκής ιδέας και συνιστά ήττα για τους εμπνευστές της πολιτικής των ανοιχτών συνόρων και της ελεύθερης διέλευσης που πρωτοβρέθηκαν στο Σένγκεν του Λουξεμβούργου το 1985 και πήραν τις σχετικές αποφάσεις.
Είναι άραγε μονόδρομος η επιλογή της εκ νέου φύλαξης των εσωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης;
Τι σηματοδοτεί η απόφαση των κρατών-μελών να δημιουργήσουν μια νέα «συνθήκη», επαναφέροντας την Ευρώπη σε καταστάσεις που δεν συνάδουν με την κεντρική πολιτική κατεύθυνση της Ε.Ε;
Στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών θεσμών αναπτύσσεται μια έντονη συζήτηση για το πως πρέπει να διαχειριστεί συνολικά η Ευρώπη το θέμα της παράνομης μετανάστευσης, αλλά εσχάτως και τον κίνδυνο εξάπλωσης του ακραίου ισλαμισμού στα ευρωπαϊκά κράτη, στον απόηχο των δυσμενών εξελίξεων στη Γάζα.
Σε κάθε περίπτωση, οι Βρυξέλλες έχουν αναπτύξει μια στρατηγική με γενναία χρηματοδότηση για την προστασία των εξωτερικών συνόρων. Για παράδειγμα, πριν από ένα χρόνο το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου στην Ελλάδα είχε διασφαλίσει κοινοτική στήριξη περίπου 1,9 δις ευρώ για την θωράκιση των ελληνικών-ευρωπαϊκών συνόρων προς την Τουρκία. Ένα χρόνο αργότερα η αρμόδια Επίτροπος Γιόχανσον διαβεβαίωσε τις ελληνικές αρχές για περαιτέρω στήριξη.
Το μείζον θέμα της μετανάστευσης που προφανώς επηρεάζει αποφάσεις και πολιτικές που εντάσσονται στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης και μιας ανθεκτικής επομένης μέρας στην Ε.Ε χρειάζεται μια ολιστική πανευρωπαϊκή διαχείριση με έμφαση σε δύο σημεία: στην ουσιαστική ενίσχυση των μηχανισμών ελέγχων των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε κυρίως στο νότο και την ανατολή, αλλά και την ταυτόχρονη στενότερη συνεργασία με τις χώρες προέλευσης των μεταναστών.
Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται ωστόσο ψυχραιμία κυρίως από τα κράτη-μέλη που βρίσκονται στην κεντρική Ευρώπη, τα οποία ομολογουμένως δέχονται μεγάλη πίεση από αιτούντες άσυλο.
H επιτακτική ανάγκη για την αντιμετώπιση ενός κορυφαίου ζητήματος δεν πρέπει να οδηγεί στην αύξηση της αυτοσυντήρησης και της λήψης αποφάσεων που απέχουν από τη φιλοσοφία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Η Ευρώπη έκανε πολύ κόπο τις τελευταίες δεκαετίες για να σχηματίσει μια αξιοζήλευτη πολιτική οντότητα και οφείλει να την προστατέψει με κάθε δυνατό τρόπο.
